استان مرکزی با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱٬۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. آب و هوای استان به علت وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است انواع آب و هوای استان عبارتند از: آب و هوای نیمه‌بیابانی، معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک. این استان از نظر پوشش جنگلی فقیر و مراتع استان عمدتاً گیاهان بوته‌ای می باشند. عمده محصولات کشاورزی این استان کشت غلات دیم و آبی، تولید انگور، انار، پسته و گل و گیاهان زینتی به ویژه در شهرستان محلات می‌باشد.
استان مرکزی با توجه به موقعیت جغرافیایی شرایط مساعدی برای رویش برخی گیاهان دارویی دارد. از جمله موسیر، ریواس، زنیان، روناس،سماق، گون، کنگر، بنه، سنجد، تره‌ی وحشی، شنگ، پای غازی، کرفس کوهی، آویشن، بومادران، بابونه، گل ختمی، پونه‌ی سای، والک، پنیرک، خاکشیر، گون، باریجه، چای کوهی، درمنه‌ی کوهی، شقایق نعمانی، علف مار، کاسنی، گزنه، شیرین بیان، بادرنجبویه، خارخسک، منداب، سنبل‌طیب، شاه‌تره و مرزنجوش. برای خرید گیاهان دارویی می توانید به سایت گلانه مراجعه فرمایید.
گیاه زنیان (Trachyspermum ammi)
زنیان گیاهی است یکساله از تیره چتریان یا Apiaceae به ارتفاع ۲۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر، برگ‌ها شانه‌ای مرکب با پهنک منقسم و بریدگی زیاد، گل‌آذین چتر و گلها سفید است. میوه کوچک دانه مانند خاکستری قهوه‌ای شیزوکارپ حاوی دومریکارپ، بیضی شکل و معطر و خوراکی می‌باشد. گیاه زنیان حاوی انواع کربوهیدراتها، گلیکوزیدها، ساپونین‌ها، ترکیبات فنولی، اسانس ها و روغن‌های فرار (مانند اجزاء تیمول، کارواکرول، گاماترپینن، پاراسیمن، آلفا و بتا پینن)، چربی، پروتئین، فیبر، عناصر معدنی مانند کلسیم، فسفر و آهن و نیکوتینیک اسید است.
مطالعات مختلف اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضد نماتودی، ضدالتهابی، ضدحساسیت و ضداسپاسم و نیز سم‌زدایی از سم آفلاتوکسین را تایید کرده‌اند. این گیاه جهت رفع ناراحتی‌های گوارشی و نفخ، کاهش کلسترول ، و کاهش دردهای روماتیسمی مصرف شده و در صنایع داروسازی و عنوان ادویه بطور خوراکی کاربرد دارد.
نکات مربوط به نیازهای اکولوژیکی، کاشت و نگهداری گیاه زنیان
زنیان بومی اروپای مرکزی، هندوستان و مصر بوده در نواحی جنوب، شرق و غرب ایران رویش دارد. این گیاه جهت رشد هوای معتدل و آفتاب را ترجیح می‌دهد. گیاه زنیان مقاوم به خاکهای شور و قلیایی بوده و در انواع خاکهای سبک، متوسط و سنگین رشد می‌کند ولی در خاکهای رسی سیلیسی کمی اسیدی، خنثی و کمی قلیایی با pH حدود ۶ و نیم، مرطوب و بخوبی زهکشی شده رشد بهتری دارد. زنیان از طریق بذر تکثیر به دو صورت بهاره و پاییزه انجام می شود. کشت پاییزه نسبت به بهاره بدلیل بالاتربودن عملکرد اسانس ارجحیت دارد.
در کاشت مستقیم، بذرها پس از آماده نمودن بستر کشت در عمق کم با فاصله ۲۵ سانتیمتر بطور ردیفی کاشته شده و پس از غلتک زنی آبیاری می‌شوند. ۷ تا ۲۰ روز پس از کاشت، بذرها جوانه می زند. این گیاه در مرحله داشت نیاز به نورکامل داشته و در سایه رشد نمی‌کند. در مناطق گرم و معتدل بهترین رشد را دارد ولی حساس به سرما می‌باشد. نیاز به آبیاری زنیان متوسط است. بیماری خاصی این گیاه را تهدید نمی‌کند و اسانس گیاه خود در از بین بردن آفات موثر است. زمان گلدهی زنیان از تابستان تا شروع پاییز است. برداشت گلهای چتری پس از زرد شدن بذرها بطور دستی انجام می‌شود. همچنین می‌توان کل بوته را با ریشه برداشت کرد و پس از خشک کردن، بذرها را جدا نمود. برای خرید بذر و محصولات زنیان میتوانید به سایت گلانه مراجعه کنید.
گیاه پونه سای (Nepeta spp.)
گیاه پونه سای یا نعناع گربه ای گیاهی است علفی، چند ساله و متعلق به خانواده نعناعیان یا Lamiaceae. ارتفاع آن بین 60 تا 120 سانتی متر ساقه این گیاه مستقیم، چهار گوش و برگ ها بیضی شکل با حاشیه دندانه دار و کرک دار می‌باشد. گلها صورت سنبله مجتمع به‌رنگ های سفید تا زرد دیده می‌شوند. میوه خشک ناشکوفا کوچک و قهوه‌ای رنگ است. گیاه پونه سای حاوی ترکیباتی نظیر انواع ترکیبات فنولی، فلاوونوییدها، گلیکوزیدهای ایریدوئیدی و ترپنوییدهایی مانند پنتالاکتون‌ها، آلفا و بتا پینن می‌باشد. پژوهش های متعدد اثرات درمانی مانند خواص ضدالتهابی، ضدباکتریایی، ضدآسمی، ضدتوموری، ضدقارچی و حفاظت کننده کبدی را نشان داده اند. از دیرباز این گیاه در درمان بیماری های تنفسی و درمان سرفه نقش داشته خلط آور است و در کاهش عفونت ها نقش دارد.
نکات مربوط به نیازهای اکولوژیکی، کاشت و نگهداری گیاه پونه سای
این گیاه بومی اروپا و آسیا بوده ولی تقریبا در اکثر نقاط جهان رویش دارد و کشت می‌شود. خاک های مناسبی برای کشت این گیاه شنی یا لومی به خوبی زهکشی شده کمی اسیدی تا کمی قلیایی با pH حدود ۶/۱ تا ۷/۸ می باشد. آماده سازی خاک شامل شخم عمیق، افزودن کوددهای دامی و شیمیایی در پاییز و تسطیح زمین در اوایل بهار می‌باشد. تکثیر گیاه پونه سای توسط بذر و یا با تکثیر رویشی انجام می شود. اوایل فروردین ماه کاشت مستقیم بذر به طور ردیفی با فاصله ردیف های کشت ۷۰ سانتی متر و در کاشت غیر مستقیم، کشت بذور در اوایل فروردین در خزانه هوای آزاد در ردیف هایی به ۴۰ سانتی متر و عمق یک و نیم سانتی متر انجام و سپس انتقال نشاها در اواخر بهار با فاصله ردیف ۶۰ و فاصله بوته ۳۵ سانتی متر انجام می‌شود.
فصل پاییز زمان مناسب تکثیر رویشی گیاه با تقسیم بوته و کاشت هربوته در محل جدید است. این روش در مقیاس کشت وسیع ارجحیت ندارد. آبیاری پس از کاشت و در طول رشد و وجین علف های هرز و کوددهی با ازت، فسفر و پتاس در پاییز و نیز کوددهی با کود ازته در بهار در مرحله داشت گیاه حائز اهمیت است
گلدهی از خرداد ماه تا شهریور ماه روی داده و گیاهان در این مرحله حاوی بیشترین مقدار مواد موثره میباشند. برداشت گیاه در سال اول کشت یکبار در مرحله گل دهی و از سال دوم به بعد دفعات برداشت تا سه مرتبه نیز افزایش پیدا می‌کند. برای خرید بذر و محصولات پونه سای میتوانید به سایت گلانه مراجعه کنید.
گیاه گون (Astragalus spp.)
گَوَن گیاهی است یکساله چندساله یا دائمی از تیره لگوم ها یا Fabaceae تا ارتفاع ۷۵ سانتیمتر می‌رسد. ساقه ها بنفش برگ‌های مرکب دارای برگچه و متقابل ، گلهای آن به رنگ ارغوانی، آبی یا سفید بوده، میوه به صورت نیام می‌باشد. این گیاه حاوی ترکیباتی نظیر فلاوونوییدها و انواع پلی ساکاریدها می‌باشد مانند رامنوز، گالاکتوز، آرابینوز، مانوز، گزیلوز، گلوکورونیک و گالاکتورونیک اسید. کتیرا به عنوان محصول گیاه گون ترشحات صمغی خشک شده گونه A. gossypinus می باشد که شامل آب، نشاسته، مواد معدنی و مواد موثره تراگاکانتین محلول در آب و باسورین غیر قابل حل در آب می باشد که در آب تولید ژل می‌کنند. اندام هوایی و ریشه گون دارای خواص متعدد است از جمله کاهش فشار خون، کنترل دیابت، تقویت سیستم ایمنیو بهبود عملکرد قلب و کلیه.
نکات مربوط به نیازهای اکولوژیکی، کاشت و نگهداری گیاه گون
گون بومی آسیا به ویژه ایران، سوریه، پاکستان و نیز یونان است. گونه های مختلف کتیرا در اغلب نقاط ایران و بیابان های خشک رویش دارد. در ایران بیش از ۸۰۰ گونه گون بطور خودرو می‌روید و درصد بالایی از کتیرای دنیا توسط کشور ایران تامین می شود. تکثیر گون توسط بذر انجام می‌شود. خاک مناسب جهت کاشت گیاه خاک به خوبی زهکشی شده شنی با pH حدود ۶ و نیم تا ۷ و کمی قلیایی است. فصل پاییز زمان مناسب برای کاشت گون در عمق حداقل ۵ سانتی متر می‌باشد. بذرهای گون قبل از کاشت به تیمار سرمای ۲۱ روزه جهت رفع خواب بذر نیاز دارند. جوانه زنی بذور ۳ تا ۱۰ و حداکثر تا ۲۰ روز پس از کاشت انجام می‌شود. فاصله بوته های ۴۵ تا ۷۰ سانتی متر در درون ردیف ها مناسب است.
از نظر داشت گیاه گون نیاز به کوددهی زیادی نداشته و جهت رشد باید در محیط با نورکامل یا نیمه سایه باشد. این گیاه به آبیاری متوسط و منظم نیاز دارد ولی نباید بیش از حد محیط مرطوب باشد.
برداشت کتیرا از گیاه گون معمولا از اواخر خرداد تا آخر تابستان و با تیغ زدن گیاه طی چندین برداشت با فواصل حداقل یک هفته این ماده مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. حدود ۴ روز جهت خشک شدن کتیرا پس از تیغ زنی گیاه و برداشت آن کافی است. برای خرید محصولات گون میتوانید به سایت مراجعه کنید.
