به گزارش گلانه نیوز به نقل از خبرگزاری صدا و سیما موضوع گفتگوی ویژه خبری به توسعه بازار محصولات دانش بنیان در نمایشگاه نوآوری و فناوری امارات ۲۰۲۳ اختصاص داشت که با حضور آقای امیر سرکندی، دبیر شورای راهبردی کارخانه‌های نوآوری، آقای حسینی، معاونت مرکز تعاملات بین الملل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ، آقای فره وشی، عضو محترم شورای راهبردی کارخانه نوآوری (ارتباط تلفنی) بررسی شد.
سؤال: امسال نمایشگاه برای اولین بار بخش استارت آپ‌ها یا همان کسب و کار‌های نوپا جدا بود از بخش خود شرکت‌های بالغ. هر ساله شرکت‌های بالغ در یک بخشی می‌آمدند محصولات خودشان را عرضه می‌کردند، آخرین فناوری‌ها را عرضه می‌کردند و در حاشیه آنها کسب و کار‌های نوپا هم بودند که می‌آمدند محصولات و ایده‌های خودشان را می‌آوردند تا بتوانند جذب سرمایه کنند. امسال کاملاً نمایشگاه جدا بود و شاید جذابیت ویژه‌ای در بخش کسب و کار‌های نوپا بود چرا که جوان‌ها آمده بودند و با محوریت‌های هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف محصولات خودشان را عرضه کردند. تیم‌ها و گروه‌های ایرانی بسیار خوب ظاهر شدند. من آنجا که بودم واقعاً می‌دیدم که شرکت‌های خارجی سرمایه گذار‌های خارجی می‌آمدند و نظرشان به آنها جلب شده بود. درخصوص این برنامه ریزی ابتدا صحبت می‌فرمایید که ما امسال با یک هویت کاملاً ایرانی در بخش کسب و کار‌های نوپا حاضر شده ایم و توانستیم در یک فضای عالی نزدیک به چهل پنجاه تا کسب و کار را آنجا با حوزه‌های مختلف، از کشاورزی، معدن و پزشکی ببریم تا محصولات شان را عرضه کنند، درست است؟
سرکندی: ببینید امسال اتفاقی که افتاد شرکت‌های دانش بنیان که هر ساله حضور پیدا می‌کردند در نمایشگاه اصلی و محصولات خودشان را ارائه می‌دادند، معمولاً هم مورد استقبال قرار می‌گرفت، اما امسال اولین سالی بود که کارخانه‌های نوآوری سراسرکشور، سهمیه‌ای داشتند برای حضور در این پاویون و در این نمایشگاه جانبی که استارت آپ‌ها و کسب و کار‌های نوپا در آن حضور داشتند و کسب و کار‌هایی که وارد کارخانه‌ها شده بودند، داشتند مراحل بلوغ خودشان را برای اینکه به دانش بنیان تبدیل شوند را طی می‌کردند و سیر می‌کردند. این نمایشگاه که امسال اتفاق افتاد این‌ها به شدت هم توانستند در بازار‌های بین المللی وارد شوند و سرمایه گذار داشته باشند و آن مسیر موفقیت و مسیر تبدیل شدن به شرکت‌های دانش بنیان شان، تسهیل شد و اتفاق خیلی خوبی شد یعنی حتی بیشتر از آن چیزی که ما تصور می‌کردیم آنجا اتفاق افتاد و بسیار بسیار انگیزه خوبی گرفتیم یعنی بچه‌های جوان همین مرز و بوم بودند که آنجا حضور داشتند حتی بعد از نمایشگاه هم با فناورها، سرمایه گذار‌های بین المللی، ایرانی‌ها و نخبه‌های بین المللی مذاکره می‌کردند و سعی می‌کردند ارزش آفرینی کنند برای خودشان.
سوال : آقای سرکندی حوزه‌هایی که کسب و کار‌های نوپا آمده بودند آنجا و حضور پیدا کردند، حوزه‌هایی بود که قاعدتاً می‌توانست جذاب باشد برای مخاطبان، چه مخاطبانی که بین المللی بودند، از کشور‌های دیگر خودشان کسب و کار نوپا داشتند، من می‌دیدم که با همدیگر مذاکراتی داشتند و چه سرمایه گذاران، که هدف بچه‌هایی که آنجا حضور پیدا کردند جذب سرمایه خارجی بود. این حوزه‌ها از پیش چه طوری انتخاب شد که این تیم‌ها و گروه‌ها بروند به آنجا. فکر می‌کنم حوزه کشاورزی بود، حوزه پزشکی بود، حوزه امنیت بود که در امنیت خیلی خوب گروه‌ها آورده بودند، شهر هوشمند بود، خانه هوشمند بود، و البته آموزش، در این خصوص هم توضیح می‌فرمایید.
سرکندی: فرق نمایشگاه جی تکس با نمایشگاه دیگر این است که، چون در حوزه دیجیتال است، دیجیتال در همه زمینه‌ها می‌تواند ورود کند، چه در معدن، چه در آموزش، چه در حمل و نقل و هر چیزی را که ما به صورت سنتی داشتیم از آن استفاده می‌کردیم، الان هوش مصنوعی می‌تواند در آن ورود کند، ما جوان‌های بسیار خوبی داریم که در این زمینه‌ها دارند کار می‌کنند و این جوان‌ها در سراسر کشور هستند. خب با تشکیل کارخانه‌های نوآوری در مناطق مختلف، یعنی آن دوستی که در لرستان است، آن دوستی که در زاهدان است، همان سرویس و خدماتی به او داده می‌شود که اگر در تهران باشد، در واقع شروع شد شناسایی کردن از تیم‌هایی که یک مرتبط باشند، قابلیت جهانی شدند داشته باشند، ظرفیت دبلاپ؟ داشته باشند و بتوانند جذب سرمایه گذاری کنند، گروه‌های مختلفی را هر کارخانه معرفی کند. من در پرانتز عرض کنم، امسال اولین سالی است که کارخانه‌های نوآوری سراسر کشور سهمیه داشتند یعنی آن کارخانه‌ای که در مرکز است، در پایتخت است با آن کارخانه‌ای که شاید در سیستان و بلوچستان است، یک ظرفیت است.
سؤال: من دیدم از زاهدان آمده بودند، از لرستان آمده بودند، از شاهرود آمده بودند.
سرکندی: بله. این گروه‌ها آمدند در چندین و چند سری این فیلم‌ها سنجیده شدند و یکسری شان انتخاب شد با آنها کار شد که ارائه خوبی داشته باشند، حتماً بتوانند به زبان انگلیسی مسلط باشند، بازار مشخصی را داشته باشند و نیم نگاهی هم به بازار جنوب غرب آسیا، منطقه‌ای که ما در آن هستیم و خیلی هم ما را دوست دارند و آن مزیت ما، حوزه دانشی ما است. یک شوخی که بچه‌ها آنجا می‌کردند این بود که کشور‌های منطقه می‌آمدند می‌گفتند آیا شما دانش اش را هم انتقال می‌دهید، چون تقریباً اگر این‌ها با غرب کار کنند، هیچ دانشی به آنها انتقال داده نمی‌شود. یعنی یک چیزی را آماده به آنها می‌دهند استفاده کنند حتی برای تعمیر آن هم دوباره برگردند به سمت خودشان. این مزیت مزیت فوق العاده‌ای بود که بچه‌ها و جوان‌های این مملکت داشتند، تیم‌های خوبی انتخاب شد و بیش از تصور ما، فرای تصور ما این‌ها توانستند موفق عمل کنند مخصوصاً تیم‌های استارت آپ‌های هجال و پرجنب و جوشی بودند که توانستند آنجا فرصت‌های بی نظیری را ایجاد کنند.
سؤال: برای این اهدافی که گروه‌ها بخواهند به آن برسند، کسب و کار‌های نوپایی که فرمودید حضور پیدا کردند، یکسری نیاز‌هایی هم لازم دارند، مثلاً در حوزه عقد قرارداد نیاز دارند که مشاوره بگیرند، برای اینکه وارد بازار‌های بین المللی بشوند نیاز دارند مشاوره بگیرند، چون یک مقدار ناپخته‌تر از شرکت‌های دانش بنیانی هستند که سال‌های قبل می‌روند آنجا و حضور پیدا می‌کنند. برای این مشکلات هم یا این کمبود و کاستی‌ها هم که دارند فکری شده بود برای آنها، مشاوره درنظر گرفته شده بود، یک تیم بود که کنار آنها بود که به آنها مشاوره بدهد؟
سرکندی: بالیقین. ببینید اصلاً کارخانه‌های نوآوری جایی هستند که یک جوان با یک کوله پشتی با یک ایده می‌آید در آنجا به یک شرکت دانش بنیان باید تبدیل شود و خارج شود و تمام این مسیر کارخانه‌های نوآوری موظف هستند بعنوان همکار و دستیار معاونت علمی به این‌ها کمک کنند از تجاری سازی آنها از عقد قرارداد‌های آنها، اگر وارد بازار بین المللی می‌شوند، همراهی شان کنند که آن جوانی که می‌رود به بازار بین المللی، شاید نتواند آن هزینه را انجام بدهد، وکیل خوبی بگیرد، مترجم خوبی بگیرد، همه این کارها توسط کارخانه‌های نوآوری به مراتب قطعاً معاونت علمی، صندوق نوآوری شکوفایی، مرکز تعاملات درکنار این شرکت قرار گرفته بودند که جنبه حمایتی داشت و بقیه اش هم که خود این جوان‌ها که بتوانند موفق شوند و کسب و کار خودشان را توسعه بدهند.
سؤال: آقای فره وشی می‌فرمایید که تیم‌هایی که از لرستان در این نمایشگاه بین المللی حضور پیدا کردند در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کردند؟
فره وشی: ما یک فراخوان دادیم در استان به پارک علم و فناوری به تیم‌های مختلفی که در حوزه استارت آپی فعالیت می‌کردند و تیم‌هایی که در کارخانه خودمان ثبت نام کرده بودند. دو تیم را ما معرفی کردیم، یک تیم در حوزه هوش مصنوعی و کار‌های حوزه رسانه‌ای حتی فعالیت داشت، این تیم تقریباً با سه سرمایه گذار خوب به توافقات اولیه خوبی رسیدند. یک تیم هم در حوزه پهپاد‌های الان سمپاش کشاورزی، نقشه بردار و درون شو‌ها داشتیم که این تیم هم خوشبختانه خیلی خوب ظاهر شد و هم؟ در حوزه پروژه‌های بین المللی می‌توانست داشته باشد و هم بحث سرمایه گذاری بین المللی را توانست تا جای خوبی پیش ببرد در این نمایشگاه.
سؤال: به بحث مناسبی رسیدیم، جذب سرمایه گذاری بین المللی، چه کمکی می‌تواند بکند جذب سرمایه بین المللی برای توسعه کسب و کار‌هایی که هنوز در ابتدای راه هستند. من فکر کنم باید از دو شاخه بررسی کنیم اول اینکه این تیم‌ها به یک بلوغی رسیده اند که توانسته اند جذب سرمایه را جلو ببرند در مراحل اولیه، دوم اینکه باید چه کمک‌هایی به آنها بشود؟
فره وشی: من هم در صندوق پژوهش فناوری و هم در انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر ایران نایب رئیس هستم، به لحاظ سرمایه گذاری بخواهیم به این قضیه نگاه کنیم، ببینید سرمایه مثل خون در رگ‌های یک استارت آپ است و باید مان بتوانیم آن را تهیه کنیم، آن را بتوانیم تزریق کنیم به استارت آپ مان، الان در همین نمایشگاه من استارت آپ‌هایی که درکنار استارت آپ‌های ما بودند (قطع صدا) چند میلیون دلار سرمایه توانسته بودند جذب کرده بودند این استارت آپ ها، بچه‌های ما با دست خالی، با سرمایه خودشان پیش رفته بودند و الان نیاز دارند که برای ورود به بازار‌ها برای رقابت با آن افرادی که چند میلیون دلاری سرمایه جذب کرده اند از سرمایه گذاران مختلف بین المللی بتوانند این جذب سرمایه را داشته باشند و این بستری که این نمایشگاه معاون علمی و شبکه کارخانه نوآوری، صدای صدری مهر؟ هم که تشکر هم باید بکنیم از ایشان که واقعاً پشت این قضیه ایستادند و کار کردند، شبکه کارخانه‌ها بودند، شورای راهبری هم تمام تلاش اش را کرد در این حوزه، به نظر من گام اول خیلی خوبی بود، ما باید به سمت جلوی سرمایه بین اللملی برویم، استارت آپ‌ها باید، ببینید جذب سرمایه فقط پول نیست، راه را هم باز می‌کند برای استارت آپ ها، ببینید اسمارت مانی، پول هوشمند وارد شبکه استارت آپ‌های کشورمان می‌شود و این اسمارت مانی باعث می‌شود که ما بتوانیم پروژه بگیریم، بتوانیم که علاوه بر آن پول اولیه با آن پول پروژه‌ها را وارد کشورمان کنیم بتوانیم ارزآوری داشته باشیم و بتوانیم اکوسیستم را توسعه بدهیم.
سؤال: درخصوص حل مسئله جذب سرمایه برای کسب و کار‌های نوپا صحبت کردیم برای اینکه بتوانیم به آنها مشاوره بدهیم در نمایشگاه امسال برای اولین بار یک رویدادی برگزار شد به نام رویداد ایران و دورهمی که کسب و کار‌های نوپا، فناوران از کشور‌های مختلف، فناوران ایرانی که در جا‌های دیگر فعالیت می‌کنند و البته فناورانی که در ایران هستند و در این نمایشگاه حاضر شدند، یک رویداد برگزار شد. شبکه سازی برای توسعه ارتباط‌های بین همه فناورانی که در خارج از کشور فعالیت می‌کنند و در داخل کشور درحال فعالیت هستند، تجربه هایشان را بین همدیگر به اشتراک بگذارند تا بتوانند توسعه بازار‌های مناسبی هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور داشته باشند.
آقای سرکندی این برنامه خودش یک ابتکاری بود که برای اولین بار برگزار شد، چقدر می‌تواند کمک کند به کسب و کار‌های نوپا و حتی شرکت‌های دانش بنیان در این برنامه شرکت‌های دانش بنیانی بسیار بزرگی هم که در نمایشگاه حضور داشتند، حضور پیدا کردند و یکسری قرارداد‌های اولیه هم منعقد شد.
سرکندی: ببینید اتفاقی که افتاده است، ما نخبه‌های بسیار زیادی داخل کشور داریم که دارند به شدت روی حوزه‌های نوآوری فعالیت می‌کنند. نوآوری که به کسب و کار ختم می‌شود و بازار داشته باشد، چه بازار داخلی و چه بازار خارجی، این جوان‌ها درحال حاضر در کشور به وفور پیدا می‌شوند، یکسری هم ایرانیان نخبه‌ای داریم که در خارج از کشور دارند تحصیل می‌کنند و غیره. اتفاقی که افتاد، این برای چندمین بار است در امسال که ما دست این نخبه‌های داخلی و نخبه‌های خارجی را در دست همدیگر گذاشتیم. خب اتفاق فوق العاده‌ای که می‌تواند رقم بخورد این است که آن تجربه انتقال پیدا کند، خیلی از وقت‌ها همان دوستان راهکار‌هایی که پیدا کردند برای بازار‌های بین المللی، دراختیار دوستان خودشان در کشور‌های دیگر قرار می‌دهند، به غیر از آن بچه‌هایی که در داخل دارند فعالیت می‌کنند، با بازار‌های بین المللی آشنا می‌شوند و این شبکه ایرانیان نخبه‌ای که در سراسر دنیا و کشور وجود دارد، بسیار توانمندی دارد و مزیت رقابتی ما است برحسب دانشی که ما داریم این شرکت‌های دانش بنیان این استارت آپ‌ها حالا همان چیزی است که ما باید کسب و کار‌های نوپا را به دنیا نشان دهیم. الان درست است که مثلاً ۷ درصد جی دی پی ما روی همین کسب و کار‌های دانش بنیان است. این پتانسیل به شدت داخل وجود دارد که این ۷ درصد افزایش پیدا کند و ما اصلاً صادرات که همین الان هم داریم، صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان را داشته باشیم. انشاالله به جایی برسیم که اصلاً نیازی نداشته باشیم که خام فروشی نفت کنیم با این پتانسیل و ظرفیتی که چه در داخل و چه در خارج از کشور بین ایرانیان نخبه وجود دارد.
سؤال: یک معضلی که وجود دارد در این نمایشگاه‌هایی که برگزار می‌شود این رویداد‌هایی که برگزار می‌شود بعد از آن بچه‌ها به نوعی فراموش می‌کنند یا حمایت از بچه‌ها به نوعی فراموشی می‌شود. برای اینکه این حمایت فراموش نشود و این روند ادامه پیدا داشته باشد تا به مرحله نهایی قرارداد، جذب سرمایه برسد، چه فکری شده است، چه برنامه ریزی شده است؟
سرکندی: همانطور که عرض کردم امسال کارخانه‌ها متولی امر بودند. کارخانه که خودش به شخصاً نمی‌تواند برود چیزی در بازار بین المللی ارائه بدهد. پس شرکت‌ها یا کسب و کار‌های نوپایی که داخل آن هستند را به بازار بین المللی برده است و مطرح کرده است. حالا فردا صبح هم این‌ها را می‌بینیم یعنی همان تیم‌هایی هستند که پیش خود ما هستند و پیگیری تا به حصول نتیجه رسیدن چه توسط کارخانه چه توسط معاونت علمی از کارخانه نوآوری به شدت صورت می‌گیرد و مهم آن این است که ما چند تا توانسته باشیم شرکت دانش بنیان قدر با جذب سرمایه گذاری خارجی خارج کنیم از کارخانه نوآوری. برود برای خودش اشتغال زایی کند، مشکل صنعت را حل کند، به مردم خدمت برساند و غیره. در نتیجه با این مکانیزمی که ایجاد شده است، این امکان فراموشی وجود ندارد، چون هم کارخانه باید جوابگو باشد، هم آن کسب و کار باید جوابگو باشد، هم معاونت علمی به شدت مطرح می‌کند که من چه کمک بعدی می‌توانم به این کسب و کارها کنم برای اینکه توسعه پیدا کنند و انشاالله تأثیر قابل ملاحظه‌ای باز من تأکید می‌کنم روی جی دی پی کشور داشته باشند.
سؤال: این شبکه سازی که از آن صحبت کردیم و در آنجا یک رویداد اولیه هم برگزار شد، نخبگان خارج از کشور، ایرانیانی که در خارج از کشور فعال هستند هم آنجا حضور داشتند کسب و کار‌های بسیار بزرگی داشتند که آمدند ارائه دادند و جذاب بود برای شرکت ها. تلاش شده است که از ظرفیت این نخبگان برای ارائه مشاوره به داخل کشور هم استفاده شود؟
سرکنده: بله، اصلاً دلیل دعوت کردن از این دوستان، همان تجربه و دانشی است که این‌ها هموطن‌های ما هستند، در خارج از کشور به دست آورده اند، چه کسی بهتر از همین‌ها که مورد اعتماد هم هستند در واقع تجربه هایشان انتقال پیدا کند به این جوان‌ها و نخبه‌های هموطن خودشان و حتی در این حد که اگر مثلاً جوان نخبه‌ای می‌خواهد برود با یک شرکت اروپایی یا امریکایی قراردادی ببندد، همین دوستان خودش که خارج از کشور هستند کمک می‌کنند و مشاوره می‌دهند و حسب اینکه خودشان تجربه داشته اند و غیره. این شبکه شبکه‌ای است که به یک کارخانه و معاونت علمی ربطی ندارد این شبکه نخبگی است که به وجود آمده است و ادامه خواهد داشت. من یک توضیحی عرض کنم که خیلی از ایرانیانی که خارج از کشور هستند وقتی که با قوانین دانش بنیان مواجه می‌شدند، خدماتی که معاونت علمی به این شرکت‌های دانش بنیان ارائه می‌کند، مواجه می‌شدند بسیار خوشحال می‌شدند و جا دارد که جزء چند کشور اول دنیا هستیم که اینقدر حمایت از شرکت‌های دانش بنیان، کسب و کار‌های نوآور و فناور داخلی دارد انجام می‌شود. هموطن‌های خود ما در خارج از کشور دارند این را اذعان می‌کنند و این اتفاق خوبی است. قطعاً نواقصی دارد باید این نواقص برطرف شود و این تجربه همه اش بچرخد و انشاالله ما بتوانیم به درجات خوبی توسط همین جوان‌ها برسیم که انشاالله داریم در همان مسیر حرکت می‌کنیم.
سؤال: از ظرفیت کسب و کار‌های نوپا صحبت کردیم اینکه توانستند به یک بلوغی برسند و در ابتدای مسیر هم توانسته اند بعضی هایشان جذب سرمایه گذاری خارجی داشته باشند. بیایید یک مقدار هم در داخل کشور صحبت کنیم، کسب و کار‌هایی که با این همه ظرفیت دارند فعالیت می‌کنند اکثراً دانشجو‌ها هستند که در حین درس خواندن شان آمدند یک محصولی را حالا در حوزه‌های مختلف آورده اند، کار شده است برای آنها اندیشه‌ای شده است که بتوانند نیاز‌های صنعت ما را هم برطرف کنند، این ارتباط دوسویه بین صنعت و همین کسب و کار‌های نوپا که در فضای کارخانه‌های نوآوری که شما فرمودید هست ایجاد شده است بتوانند این روابط دوسویه ایجاد شود هم ایده بیاید از این طرف به سمت کارخانه‌ها و هم از این طرف محصول برود به سمت صنایع؟
سرکندی: ببینید حوزه نوآوری خب ما کشوری هستیم که نه چهل سال پنجاه سال، چندین ده سال است که به ما تکنولوژی نمی‌دهند و در این سی چهل سال اخیر دارد سعی می‌شود که این دانش بومی به وجود بیاید. از دانشگاه‌ها شروع شد، پارک‌ها شروع شد، انکوباتورا شروع شد، مراکز رشد شروع شد و در نهایت رسید به کارخانه‌های نوآوری. کارخانه‌های نوآوری کارشان بحث آن عارضه یابی صنعتی بود یعنی اول باید می‌رفتند نیاز‌های کشور را شناسایی می‌کردند و به آن جوان نوآور و نخبه می‌گفتند که این نیاز و بازار وجود دارد، اگر تو بروی روی این محصول کار کنید ما می‌توانیم بازار آن را برای شما تضمین کنیم. این یک فرقی دارد یعنی ما اول اندیشه داریم به تکنولوژِی و نوآوری و محصول می‌رسیم، ایندفعه می‌دانیم که چه محصولی را می‌خواهیم و می‌رویم مراتب قبلی اش را ایجاد می‌کنیم این اتفاق در کارخانه‌ها دارد صورت می‌گیرد برای همین است که خروجی هایش موفق است. خیلی از شرکت‌های صنعتی بزرگ داخل کشور هم دارند سرمایه گذاری می‌کنند روی این شرکت‌های دانش بنیان و این شرکت‌های حتی نوآور با توجه به اینکه می‌دانند که نیازشان برطرف می‌شود و می‌توانند تولید بیشتر داشته باشند و کم کم صنعت ما هم دارد به صنعت دانش بنیان تبدیل می‌شود و این اتفاق خیلی اتفاق خوبی است. من به جد عرض می‌کنم شرکت دانش بنیان، تیم نوآور، فناور، هم بازار بین المللی دارد و هم بازار داخلی دارد. من تیم‌هایی را می‌شناسم شرکت‌های بالغ یافته‌ای را می‌شناسم که ظرفیت شان همین الان برای ثبت سفارش پر است اینقدر بازار دارند و توجه هم داشته باشید قیمت‌های ما در بازار بین الملل به شدت رقابتی است.
سؤال:، ولی یک نکته‌ای وجود دارد این شرکت‌ها و کسب و کار‌هایی که می‌فرمایید بازار دارند، شاید یک درصدی باشند از کل کسب و کار‌هایی که است، دغدغه‌ای که برای کسب و کار‌های نوپا مخصوصاً کسب و کار‌های نوپا وجود دارد، حالا شرکت‌های دانش بنیان آمده اند چند سال تلاش کرده اند به یک جایی رسیده اند، بازار است، بازار اگر نداشته باشند نمی‌توانند به حیات خودشان ادامه بدهند. در این جهت چه حمایت‌هایی از کسب و کار‌های نوپا می‌شود؟
سرکندی: به نکته خوبی اشاره کردید. یعنی اگر بازار نباشد، با حتی حمایت‌های دولتی هم تا مدتی می‌شود یک شرکت را سرپا نگه داشت، اگر دست رقابت باز شود، محصولات مشابه بیاید و این بازار خودش را به دست نیاورده باشد از بین می‌رود. این را در صنایع مختلف با هم دیده ایم. ما تمرکز اصلی مان روی بحث بازاریابی است، ببینید در نهایت مشاوره حقوقی را یک جوری می‌شد داد، مشاوره مثلاً مالی و مالیاتی هم می‌شود داد، اما این بازاریابی‌های بین المللی و چه بازاریابی‌های داخلی، شما اخبارش را دارید هم بازار داخلی در این نمایشگاه برگزار می‌شود و هم بازار خارجی در نمایشگاه برگزار می‌شود نمایشگاه برگزار کردن یکی از هزاران کاری است که دارد ایجاد می‌شود فقط برای این جوان‌ها باید بازار ایجاد شود. یک واحد صنعتی بود که می‌خواست کمک کند به این کسب و کارها، گفتند ما چه کمکی می‌توانیم به آنها بکنیم، گفتم نمی‌خواهد به آنها پول بدهید، قانون جهش دانش بنیان به شدت دارد از این‌ها حمایت می‌کند، شما فقط اگر محصول شان نمونه خارجی اش بود و این کیفیت با نمونه خارجی برابری کرد از این‌ها خرید کنید، این بزرگ‌ترین کمکی است که به این جوان‌ها می‌شود کرد و قطعاً هم جوان‌ها باید سعی کنند کیفیت شان را جوری تعیین کنند که با آن محصول خارجی قابل رقابت باشد و دانش اش دانش بومی باشد.
